Πότε πρέπει να κάνουμε έλεγχο βιοδεικτών;
- Όταν υπάρχει υποψία για καρκίνο του πνεύμονα και πρόκειται να γίνει βιοψία
- Όταν υπάρχει ήδη διάγνωση καρκίνου του πνεύμονα
- Όταν ο καρκίνος του πνεύμονα υποτροπιάζει (“επανεμφανίζεται”) μετά από θεραπεία
Εάν έχουμε διαγνωστεί με καρκίνο του πνεύμονα, θα πρέπει να μιλήσουμε με τους γιατρούς μας για τον έλεγχο βιοδεικτών. Η ιστολογική εξέταση του όγκου ή η αιματολογική εξέταση θα καθορίσουν αν μια στοχεύουσα θεραπεία ή ανοσοθεραπεία είναι καλές θεραπευτικές επιλογές για τη δική μας διάγνωση. Επιπλέον, ο ιστός του όγκου μπορεί να ελεγχθεί για PD-L1.
Είναι φανερός λοιπόν ο ρόλος που παίζει ο έλεγχος βιοδεικτών μετά από μια διάγνωση καρκίνου του πνεύμονα. Οι σχετικές αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνονται από κοινού με την ομάδα υγειονομικής περίθαλψης και πάντα ανάλογα με τον τύπο και το στάδιο της ασθένειας, του τρέχοντος θεραπευτικού πλάνου, της συνολικής υγείας και άλλων προσωπικών παραμέτρων που αφορούν κάθε ασθενή.
Για ποιους βιοδείκτες πρέπει να εξετάζονται οι ασθενείς;
Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες, όλοι οι ασθενείς που έχουν διαγνωστεί με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα προχωρημένου σταδίου θα πρέπει να ελέγχονται για τις μεταλλάξεις BRAF V600E, EGFR, KRAS, απαλοιφή του εξονίου 14 του MET, για συντήξεις των γονιδίων ALK, NTRK, RET και ROS1, καθώς και για την πρωτεΐνη PD-L1 πριν από την έναρξη της θεραπείας. Επιπλέον, οι ασθενείς με χειρουργήσιμο ΜΜΚΠ θα πρέπει να ελέγχονται για μεταλλάξεις στο γονίδιο EGFR και συντήξεις του γονιδίου ALK κατά την αρχική διάγνωση και πριν από την απόφαση για προεγχειρητική θεραπεία.
Πρέπει επίσης να γνωρίζουμε πως οι οδηγές μεταλλάξεις, εκτός των ALK, BRAF V600E, EGFR, KRAS, παράλειψη του εξονίου 14 του MET, NTRK, RET και ROS1, έχουν βρεθεί τόσο σε αδενοκαρκίνωμα όσο και σε πλακώδη καρκινώματα πνεύμονα. Οι κλινικές μελέτες δοκιμάζουν φάρμακα που στοχεύουν πολλές από αυτές τις μεταλλάξεις, επομένως θα πρέπει οι ασθενείς με ΜΜΚΠ να κάνουν ολοκληρωμένο έλεγχο βιοδεικτών για την ανίχνευση περισσότερων μεταλλάξεων από τις 8 μεταλλάξεις που αναφέρουμε παραπάνω, καθώς και για PD-L1.
Σε περίπτωση διάγνωσης ΜΚΠ, μπορούμε να ελέγξουμε για τυχόν έκφραση PD-L1 και βιοδεικτες ειδικά για τον ΜΚΠ, όπως το DLL3, και να αποφασίσουμε εάν ο ασθενής είναι κατάλληλος για να πάρει μέρος σε κάποιες κλινικές μελέτες.
| Τύπος καρκίνου πνεύμονα | Στάδιο καρκίνου του πνεύμονα | Συστάσεις για τον έλεγχο βιοδεικτών |
| Αδενοκαρκίνωμα πνεύμονα | Στάδια I, II, και III | Θα πρέπει να διενεργείται έλεγχος για μεταλλάξεις στο γονίδιο EGFR και συντήξεις του γονιδίου ALK. Ο έλεγχος για τις μεταλλάξεις BRAF V600E, KRAS, παράλειψη του εξονίου 14 του MET, NTRK, RET και ROS1 και τα επίπεδα της πρωτεΐνης PD-L1 κατά τη στιγμή της διάγνωσης και της χειρουργικής εκτομής δεν συνιστάται πάντα, αλλά μπορεί να συζητηθεί. Η απόφαση θα πρέπει να λαμβάνεται από κοινού με τους γιατρούς μας. |
| ΜΜΚ Πνεύμονα σταδίου IV ή ΜΜΚΠ που έχει υποτροπιάσει ή προχωρήσει μετά από αρχική διάγνωση καρκίνου του πνεύμονα σταδίου Ι, ΙΙ ή ΙΙΙ σε ασθενείς που δεν είχαν υποβληθεί προηγουμένως σε έλεγχο. | Οι όγκοι θα πρέπει να ελέγχονται για ALK, BRAF V600E, EGFR, KRAS, απαλειφή εξονίου 14 του MET, NTRK, RET,ROS1 και ERBB2(HER2) κατά τη στιγμή της διάγνωσης. Ο έλεγχος για άλλους βιοδείκτες, όπως η ενίσχυση του MET, ενδέχεται να χρησιμεύει για την απόφαση της καταλληλότητας για κλινικές μελέτες. Η ανοσοϊστοχημεία PD-L1 συστήνεται για να καθοριστεί το όφελος από ένα φάρμακο ανοσοθεραπείας στη θεραπεία πρώτης γραμμής (αρχική θεραπεία). |
|
| Πλακώδες καρκίνωμα πνεύμονα | Στάδια I, II, και III | Προς το παρόν, ο έλεγχος βιοδεικτών γίνεται μόνο για κλινικές μελέτες. |
| Μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα | Όλα τα στάδια | Προς το παρόν, ο έλεγχος βιοδεικτών γίνεται μόνο για κλινικές μελέτες. |
Πώς γίνεται ο έλεγχος βιοδεικτών;
Η ιστολογική βιοψία είναι ο μόνος τρόπος που γνωρίζουμε σήμερα για να επιβεβαιώσουμε μια διάγνωση καρκίνου του πνεύμονα. Ωστόσο, μπορεί υπό προϋποθέσεις να γίνει και υγρή βιοψία σε δείγμα αίματος.
Ιστολογική βιοψία
Οι επιστήμονες έχουν στη διάθεση τους πολλές διαφορετικές τεχνικές ιστολογικής βιοψίας ενός όγκου. Η τεχνική εξαρτάται από τη θέση και το μέγεθος του όγκου, καθώς και από τη γενική κατάσταση της υγείας του ασθενή. Οι γιατροί ενημερώνουν τον ασθενή για τις καλύτερες επιλογές, καθώς και τους κινδύνους και τα οφέλη κάθε διαδικασίας.
Ορισμένες από τις τεχνικές συλλογής ιστολογικού δείγματος είναι η βρογχοσκόπηση, ο ενδοβρογχικός υπέρηχος – διαβρογχική βιοψία (EBUS-TBNA), η διαθωρακική βιοψία με βελόνα, η θωρακοσκόπηση, η θωρακοκέντηση, η μεσοθωρακοσκόπηση και η μεσοθωρακοτομή.
Πριν από τη διαδικασία, καλό είναι να επιβεβαιώσετε με τον γιατρό σας οτι το ιστολογικό δείγμα θα είναι αρκετό για όλες τις εξετάσεις βιοδεικτών. Το δείγμα αποθηκεύεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, ώστε να μπορούν να γίνουν πρόσθετες εξετάσεις, εάν είναι απαραίτητο. Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με κάθε τεχνική βιοψίας, μεταβείτε στην ενότητα
Βιοψίες
Ο έλεγχος βιοδεικτών μπορεί να γίνει τόσο σε πρωτοπαθείς όγκους όσο και σε μεταστατικούς όγκους. Εάν το δείγμα του όγκου δεν αρκεί για πολλαπλές εξετάσεις, πρέπει να δίνουμε προτεραιότητα στον έλεγχο για πιθανές μεταλλάξεις με εγκεκριμένη φαρμακευτική θεραπεία ή ικανές να βοηθήσουν διαφορετικά στις θεραπευτικές αποφάσεις. Αν λοιπόν έχουμε περιορισμένο δείγμα, θα πρέπει να ελέγχουμε για τις μεταλλάξεις ALK, BRAF V600E, EGFR, KRAS, απαλειφή του εξονίου 14 του MET, NTRK, RET και ROS1 και ERBB2 (HER2).
Το ιστολογικό δείγμα συλλέγεται και ελέγχεται εργαστηριακά. Ιδανικά, γίνεται ολοκληρωμένος έλεγχος βιοδεικτών, όπου ελέγχονται ταυτόχρονα και όχι διαδοχικά οι οδηγές μεταλλάξεις σε πολλά γονίδια, συμπεριλαμβανομένων αυτών με εγκεκριμένες θεραπείες, αλλά και άλλων γνωστών οδηγών μεταλλάξεων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως κάποιες μεταλλάξεις που δεν έχουν σήμερα εγκεκριμένες θεραπείες μπορεί να έχουν θεραπείες που είναι υπό δοκιμή τώρα ή στο άμεσο μέλλον σε κλινικές μελέτες. Επιπλέον, όταν εντοπίζεται ένας νέος στόχος μετάλλαξης, μπορεί εύκολα να προστεθεί στο σύνολο των μεταλλάξεων που ελέγχονται. Ο ολοκληρωμένος έλεγχος βιοδεικτών γίνεται μέσω μιας διαδικασίας γνωστής ως Αλληλούχιση Νέας Γενιάς ή NGS.
Τα αποτελέσματα του ελέγχου βιοδεικτών αναλύονται από παθολόγο και καταγράφονται σε ειδική έκθεση . Συνήθως είναι έτοιμα μέσα σε διάστημα 4 εβδομάδων. Είναι χρήσιμο να έχετε στα χέρια σας το σχετικό αντίγραφο, αφενός για τη δική σας ενημέρωση και αφετέρου για να το δείξετε σε άλλους γιατρούς, αν χρειαστεί.
Υγρή βιοψία
Η ιστολογική βιοψία είναι σήμερα ο μόνος τρόπος για να επιβεβαιώσουμε μια διάγνωση καρκίνου του πνεύμονα. Ωστόσο, μπορεί να γίνει και χρήση υγρής βιοψίας για να αποφασίσουμε εάν κάποιες στοχεύουσες θεραπείες είναι κατάλληλες για τον ασθενή.
Πώς ανιχνεύει η υγρή βιοψία τις οδηγές μεταλλάξεις στον καρκίνο του πνεύμονα;
- Όταν τα καρκινικά κύτταρα πεθαίνουν, απελευθερώνουν DNA, το οποίο περνά στην κυκλοφορία του αίματος στο υγρό μέρος του αίματος (πλάσμα). Αυτό ονομάζεται κυκλοφορούν DNA όγκου ή ctDNA.
- Λαμβάνεται δείγμα αίματος από φλέβα.
- Το δείγμα αίματος ελέγχεται εργαστηριακά για την παρουσία οδηγών μεταλλάξεων
Τα αποτελέσματα της υγρής βιοψίας είναι συνήθως έτοιμα συντομότερα από τα αποτελέσματα των ιστολογικών εξετάσεων. Επιπλέον, ο ολοκληρωμένος έλεγχος βιοδεικτών για πολλαπλές οδηγές μεταλλάξεις που γίνεται σε δείγμα ιστού μπορεί να γίνει και στο δείγμα αίματος. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει την αποτελεσματικότητα της υγρής βιοψίας στην ανίχνευση των οδηγών μεταλλάξεων με αντίστοιχες στοχεύουσες θεραπείες.
Η υγρή βιοψία:
- καθορίζει εάν υπάρχει στοχεύσιμη μετάλλαξη τη στιγμή της διάγνωσης και βοηθά στην αναζήτηση της κατάλληλης στοχεύουσας θεραπείας
- ελέγχει εάν ο καρκίνος είναι πλέον ανθεκτικός σε στοχεύουσα θεραπεία και συμβάλλει στην επόμενη θεραπευτική απόφαση
- παρακολουθεί την ανταπόκριση του ασθενή σε συγκεκριμένη στοχεύουσα θεραπεία
Εάν η υγρή βιοψία είναι αρνητική, χρησιμοποιούμε τα αποτελέσματα από την ιστολογική βιοψία για να πάρουμε θεραπευτικές αποφάσεις μετά τη διάγνωση. Αυτό συμβαίνει και σε περίπτωση εξάπλωσης ή υποτροπής του καρκίνου. Πρέπει επίσης να γνωρίζουμε ότι δεν αποβάλλουν όλα τα καρκινικά κύτταρα DNA, επομένως η υγρή βιοψία δεν απευθύνεται σε όλους τους ασθενείς.
Είναι απαραίτητες πολλαπλές βιοψίες;
Πρόσθετη, επαναληπτική βιοψία συνιστάται, όταν:
- Δεν έχουμε αρκετό ιστό από την αρχική, διαγνωστική βιοψία.
- Έχουμε υποτροπή του καρκίνου του πνεύμονα, επειδή η στοχεύουσα θεραπεία που λειτουργούσε καλά έχει σταματήσει να αποδίδει. Εδώ θα πρέπει να ελέγξουμε για πρόσθετες μεταλλάξεις που ίσως έχουν εξελιχθεί ή για σπάνιες ιστολογικές μεταβολές. Έτσι, θα μπορέσουμε να προσαρμόσουμε το θεραπευτικό πλάνο του ασθενή.
- Εγκρίνονται νέα φάρμακα για τη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα που θα μπορούσαν ενδεχομένως να ωφελήσουν τον ασθενή και απαιτούν έλεγχο βιοδεικτών.
Η πρόσθετη βιοψία πρέπει να είναι κοινή απόφαση του ασθενή και της ομάδας υγειονομικής περίθαλψης.
